Gardoš, Zemun (april 2018.)

„BEOGRAD JE NAJBOLJE MESTO DA SE SAČEKA AUTOBUS ZA ZEMUN.“ Ovom rečenicom je veliki Momo Kapor, na njemu svojstven način, kratko i jasno sublimirao svu posebnost i sav značaj Zemuna, grada u gradu, kojem je nepravedno, mimo svake zdrave logike, nametnut status jedne od beogradskih opština, iako je oduvek bio i biće mnogo više od toga.

Autorka fotopisa: MIRARBI
Prikazana destinacija: Zemun, Gardoš
Vreme boravka: april 2018.
Broj fotografija u fotopisu: 11
Redosled izlaganja: fotografija, opis fotografije, i tako redom
NAPOMENA: Autorka sam svih fotografija iz ovog fotopisa, uključujući i naslovnu sliku!!!

         

Kula na Gardošu

Moj rodni Zemun starac je u ozbiljnim godinama, osnovan nekoliko vekova pre nove ere, i to prvobitno kao naselje sačinjeno od zemunica u kojima su njegovi stanovnici živeli, a po kojima je kasnije dobio naziv, koji i danas nosi. Istorija Zemuna izuzetno je bogata i burna, a lesni breg Gardoš njen je najpostojaniji svedok.

Prostor današnjeg Gardoša, Zemunskog groblja i ulice Pregrevica, kroz istoriju bio je epicentar svih najbitnijih zbivanja. Tu su nicala prva naselja, prva utvrđenja, a vodile su se i mnoge značajne bitke. Baš odatle je 1456. godine čuveni mađarski plemić i junak Janoš Hunjadi, čije je posrbljeno ime Sibinjanin Janko, krenuo u oslobađanje Beograda od Osmanlija, i u toj borbi je izvojevao pobedu. Nažalost, nije dugo uživao u slobodi, s’obzirom da je samo tri nedelje nakon te velike pobede, upravo unutar zidina gardoškog utvrđenja, skončao od kuge koja je harala ondašnjim Zemunom. Mađari su 1896. godine, dakle 440 godina posle opisanih događaja u kojima se proslavio Sibinjanin Janko, na temeljima nekadašnjeg srednjevekovnog utvrđenja, podigli kulu na Gardošu, kakvu danas vidimo. Nazvali su je „Milenijumska kula“, jer je povod njene izgradnje bilo obeležavanje hiljadugodišnjice mađarskog doseljavanja u Panoniju. Ipak, ovaj naziv, koji je Branko Najhold, vrsni poznavalac istorije Zemuna, smatrao najispravnijim, nije zaživeo ni kod ondašnjeg stanovništva, ni kod kasnijih pokoljenja. Za sve je od vajkada, pa čak i danas, ovo velelepno zdanje bilo i ostalo kula Sibinjanin Janka. Ne radi se tu o neinformisanosti, kako mnogi često zlurado ističu, već o velikoj slavi junaka Sibinjanin Janka, koja je zasenila sve potonje istorijske događaje i činjenice. I ako kojim slučajem ponovo čujete nekog da vodi polemiku vezanu za naziv gardoške kule, slobodno istu prekinite rečenicom, koju je svojevremeno izgovorio jedan maleni, medeni Zemunac, inače moj bratanac: „To je Jankovana kula i tačka.“

Kula na Gardošu

Ova jedinstvena kula, prepoznatljivi simbol Zemuna, koju svi Zemunci pogledom traže bilo da su u njenom podnožju u Starom jezgru grada, na Dunavu, ili pak na nekoj drugoj tački jednako uzvišenoj koliko i sam Gardoš, izgrađena je od kamena i opeke, visoka je 36 metara, a pozicionirana je na gotovo istoj nadmorskoj visini od 105 metara, kao i Kalemegdan. Projektovale su je mađarske arhitekte, u mešavini stilova, od kojih prednjači romanski stil. Prvobitno su je krasila mađarska državna obeležja, što je razumljivo u svetlu povoda njene izgradnje, kao i veliki orao na vrhu kupastog krova, sa rasponom krila od čak četiri metra i sa pretećim pogledom ka Beogradu, na koji su ondašnji Mađari polagali pravo. Početkom Prvog svetskog rata, 1914. godine, kula na Gardošu je oštećena, s’ obzirom da su je austrougarski vojnici koristili kao mitraljesko gnezdo. Po okončanju rata je obnovljena, a zatim je u godinama koje su usledile prošla kroz razne faze, od delimične ili potpune zapuštenosti do restauracije. Danas je, na svu sreću, pod pokroviteljstvom Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda. Otvorena je za posetioce kao umetnička galerija, suvenirnica i vidikovac i predstavlja popularnu turističku atrakciju kako Zemuna, tako i Beograda.

Pogled sa Gardoša

Za turiste je ovo verovatno najbolji i najlepši pogled na Dunav, Zemun, Beograd, pa čak i Novi Beograd, dok je za mene, a pretpostavljam i za ostale Zemunce, ovo pre svega pogled na brojne uspomene. To je pogled u bezbrižno i lepo detinjstvo, u interesantne školske i gimnazijske dane, u divnu mladost, i u ne baš uvek lako odraslo doba. Svaka ulica, park, promenada, krov, crkveni zvonik… vraćaju sećanja na nešto i bude emocije. Volela bih da mogu da kažem da je ovo pogled i u moju budućnost. Međutim, izvesno je samo da će u Zemunu biti moja večna kuća, na njegovom groblju, lociranom u blizini kule, jednom kad dođe vreme da se pridružim svojim bližnjima, koji tu počivaju, dok ću svoju svetlu budućnost izvesno morati da potražim u nekom drugom gradu, ili možda drugoj državi, daleko od mog voljenog Zemuna. Šta su razlozi za napuštanje rodnog grada i to grada u koji su se moji preci doselili pre nekoliko vekova? Razlozi su opštepoznati, zajednički meni i milionima onih koji su našu lepu Srbiju već napustili.

Pogled sa Gardoša

Sa platoa ispred gardoške kule moguće je videti Staro jezgro Zemuna u celini, kao i tri najznačajnije crkve Donjeg Zemuna, dve pravoslavne i jednu rimokatoličku, a sa kružne terase same kule verovatno je moguće videti sve crkve Donjeg i Gornjeg Zemuna. Na ovoj fotografiji u prvom planu je Nikolajevska crkva, ili preciznije crkva Svetog Oca Nikolaja, smeštena u Njegoševu ulicu, blizu Dunava, koja važi za najstariji hrišćanski hram na području Beograda, s’ obzirom da je podignuta između 1745. i 1752. godine na temeljima stare pravoslavne bogomolje iz 16. veka. Sagrađena je u baroknom stilu, kao i ostale srpske crkve u Vojvodini iz 18. veka, a nadaleko je poznata po impozantnoj zbirci ikona i esnafskih zastava, velike kulturno istorijske vrednosti, po činjenici da se upravo tu čuvaju mošti Svetog Apostola Andrije Prvozvanog, kojeg kao svog sveca zaštitnika slavi kraljevska porodica Karađorđević, ali i jedan deo moje porodice, kao i po školi koja je bila organizovana u crkvenoj porti, a u kojoj je kao učitelj od 1807. do 1809. godine službovao i čuveni pisac, dramaturg, glumac, putnik i poliglota Joakim Vujić, označen kao „otac srpskog teatra“, kojem je u spomen na zidu crkvenog doma postavljena ploča 5. novembra 2010. godine.

Pogled sa Gardoša

Središnji deo ove fotografije zauzima rimokatolička crkva Uznesenja Blažene Device Marije, sa kraja 18. veka, izgrađena u ampir stilu sa baroknim elementima, koja je pozicionirana na Velikom trgu, u neposrednoj blizini zemunske pijace i keja, i nespecifično okrenuta ka istoku, a ne ka zapadu. Za ovu crkvu vežu me bolne uspomene, jer su baš tu održavane mise za moje najbliže koji su preminuli, prvo za ujaka, zatim za baku, te za moju majku i na posletku za tetku.

Pogled sa Gardoša

Ovom fotografijom dominira pravoslavna crkva Rođenja Presvete Bogorodice, poznatija kao Bogorodičina crkva, koja se nalazi u Rajačićevoj ulici, u samom centru Zemuna, vrlo blizu Glavne ulice i nekadašnjeg pozorišta, a sadašnje opere i teatra „Madlenijanum“. Gradnja crkve završena je 1779. godine, ali bez zvonika, a sam zvonik podignut je 1794. godine. Prvo zvono, postavljeno 1815. godine, postoji i danas, a njemu su pridodata još dva zvona. Crkva je značajnije obnavljana u više navrata. U skorijem periodu, 2000. i 2001. godine, obnovljeno je zidno slikarstvo, postavljen je novi pod i podno grejanje, a 2009. godine crkva je osvetljena dekorativnom rasvetom. Za nju me, na svu sreću, vežu samo lepe uspomene na svečane crkvene obrede, krštenja i venčanja, kojima sam prisustvovala.

Krošnje drveća u desnom delu fotografije zaklanjaju pogled na još dva brega, Ćukovac i Kalvariju, na kojoj sam odrasla i koja je, očekivano, moj najomiljeniji deo Zemuna.

Kula na Gardošu

Danas je u kulu na Gardošu moguće ući (aktuelna cena ulaznice je 200 dinara), posetiti umetničku galeriju i suvenirnicu, ali i izaći na kružnu terasu i uživati u veličanstvenom pogledu. Levo i desno od kule može se obedovati u jednom od dva restorana, čije bašte su posebno lepe, kao i pogled sa njih. Tokom letnjih meseci, na pozornici na otvorenom, tradicionalno se održava manifestacija „Leto na Gardošu“, tokom koje je moguće prisustvovati različitim kulturnim dešavanjima, brojnim pozorišnim predstavama za decu i odrasle i koncertima probranih izvođača.

Hariševa kapela

Crkva Svetog Dimitrija, poznatija kao Hariševa kapela, nalazi se u pravoslavnom delu Zemunskog groblja, u neposrednoj blizini gardoške kule. Podignuta je između 1874. i 1878. godine pod pokroviteljstvom Grigorija Hariša, zemunskog trgovca, a na osnovu zaveštanje njegove supruge Marije, kćerke zemunskog trgovca Dimitrija Petrovića.

Bliži prikaz Hariševe kapele

Crkva je izgrađena u neovizantijskom stilu, po projektu Svetozara Ivačkovića, istaknutog srpskog arhitekte sa kraja 19. i početka 20. veka. Njen ikonostas oslikao je Pavle Simić, proslavljeni srpski slikar epohe klasicizma, čiji je to poslednji rad. Fasada crkve konačno je obnovljena 2017. godine, što se na fotografijama jasno vidi.

Stepenište Hariševe kapele

Ispod stepeništa, prikazanog na ovoj fotografiji, smešten je ulaz u prvi nivo crkve, u kojem je mrtvačnica, dok se sa vrha stepeništa ulazi u drugi nivo crkve, namenjen održavanju crkvenih obreda.

Pogled na Hariševu kapelu i kulu sa groblja

Hariševa kapela na poseban način upotpunjuje Zemunsko groblje, koje je, po mom utisku, jedinstveni muzej na otvorenom, u kojem možete videti vrhunska umetnička dela. Da je zaista tako svedoči i monografija čuvenog Miodraga Dabižića, zemunskog istoričara, kustosa, pedagoga i horskog dirigenta, koju je 2016. godine izdao Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda.

U ovom fotopisu pomenuti vrsni poznavaoci istorije Zemuna, Branko Najhold i Miodrag Dabižić, koje sam lično poznavala, nedavno su zemunske promenade i parkove zamenili onim nebeskim. Prvopomenuti nas je prerano napustio, dok je drugopomenuti doživeo duboku starost. Inicijativa da se na keju postavi klupa sećanja na Branka Najholda, u punom je zamahu, i možete je podržati potpisivanjem peticije, koje se često organizuje u različitim delovima Zemuna, ali i on-line na internet stranici, ka kojoj se link nalazi OVDE.

* * *

SLIKA ZA FACEBOOK DELJENJE:

Slika ispod, svojim dimenzijama, prilagođena je deljenju ovog fotopisa na Facebook-u. Kolege blogeri i Facebook administratori razumeće zašto sam je smestila baš tu.